فیزیوتراپی تنگی کانال نخاعی | تمرینات مؤثر، روش‌های درمانی و مراقبت‌ها

تنگی کانال نخاعی که معمولا در افراد 50 سال به بالا مشاهده می شود معمولا به دلیل آرتروز، فرسایش طبیعی مهره ها و یا بیماری های ستون فقرات ایجاد می شود. تنگی کانال نخاعی اگرچه درمان قطعی ندارد، اما به کمک فیزیوتراپی تنگی کانال نخاعی می توان تا حد زیادی از علائم بیماری کاست. درواقع داشتن این بیماری هرگز به معنای ناتوانی و زندگی با درد و رنج نیست. حدود 80 درصد بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی فاقد علائم هستند. فیزیوتراپی برای تنگی کانال نخاعی می تواند در رفع علائم تنگی نخاعی نقش بسیار موثری داشته باشد.

بیماری تنگی کانال نخاعی

تنگی کانال نخاعی به دلیل کوچک شدن فضای نخاعی و فشار بر عصب هایی که از حفره های اطراف مهره خارج می شوند ایجاد می شود. این بیماری معمولا در افراد بالای 50 سال مشاهده می شود و زنان بیش از مردان در معرض تنگی کانال نخاعی هستند. در اغلب موارد با افزایش سن دیسک های بین مهره ای دهیدراته می شوند و ارتفاع آنها کاهش می یابد. درنتیجه مهره ها با یکدیگر برخورد می کنند و به این ترتیب فرآیند سایش تدریجی مهره ها آغاز می شود. بدن برای پاسخ به این وضعیت شروع به ساخت استخوانهای جدید می کند. نتیجه آن فشار بیش از حد به عصب ها در جایی است که عصب ها از کانال نخاعی خارج می شوند.

همچنین در بیماران مبتلا به آرتروز با از بین رفتن غضروف در مفاصل فرسایش استخوانی شدید می شود و درنتیجه آن استخوان های اضافی رشد می کنند تا حمایت اضافی انجام دهند. استخوانهای اضافی سبب ایجاد فشار به عصب های خروجی از کانال نخاعی می شود. همچنین صدمات وارد شده بر ستون فقرات، بیماری های استخانی، تورمورها و یا ضخیم شدن لیگمان ها منجر به بروز تنگی کانال نخاعی می شود.

علائم تنگی کانال نخاعی با علائمی مانند درد، سستی، گزگز و یا ضعف در دست، شانه، پا و تنه است. در برخی موارد مشکل در ادرار و مدفوع بوجود می آید. اگر تنگی کانال نخاعی در مهره های گردن اتفاق افتاده باشد گزگز و بی حسی در دست ها مشاهده می شود و اگر در مهره های پایین قرار داشته باشد به احتمال زیاد پایین تنه دچار ضعف، سستی و گزگز می شود.

مزایای فیزیوتراپی برای تنگی کانال نخاعی (اثرات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت)

اثرات کوتاه‌مدت (۱ تا ۳ هفته)

• کاهش درد، اسپاسم و فشار بر اعصاب با روش‌های دستی، گرما و الکتروتراپی

• بهبود الگوی حرکتی روزمره و کاهش فشار روی ریشه‌های عصبی

• افزایش آزادسازی اندورفین‌ها و کاهش سیگنال‌های درد

اثرات میان‌مدت (۳ تا ۸ هفته)

• افزایش انعطاف‌پذیری ستون فقرات و کاهش خشکی صبحگاهی

• تقویت عضلات مرکزی بدن (Core) و کاهش فشار از روی مهره‌ها

• بهبود تحمل فعالیت‌های روزمره از طریق تمرینات هوازی و کششی

اثرات بلندمدت (۲ تا ۶ ماه)

• کاهش عود درد و افزایش توانایی حرکتی

• بهبود کیفیت خواب و کاهش وابستگی به مسکن‌ها

• بازگشت تدریجی به فعالیت‌های کاری و اجتماعی بدون درد

چرا فیزیوتراپی برای تنگی کانال نخاعی مؤثر است؟

• اصلاح وضعیت‌های غلط و کاهش فشار مکانیکی بر ریشه‌های عصبی

• افزایش خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها

• آموزش حرکات ایمن برای محافظت از ستون فقرات

• تقویت عضلات حمایتی و پیشگیری از عود علائم

بیماران مناسب برای فیزیوتراپی

• بیماران با تنگی خفیف تا متوسط که دردشان هنگام ایستادن یا راه رفتن تشدید و با نشستن کاهش می‌یابد

• بیماران فاقد علائم خطر عصبی مانند بی‌اختیاری یا فلج

• افرادی که انگیزه و توانایی اجرای تمرینات خانگی دارند

نکات احتیاطی

• در شروع برنامه ممکن است درد به‌طور موقت افزایش یابد؛ طبیعی است و باید تدریجی پیش رفت

• در صورت تشدید علائم عصبی باید بلافاصله با پزشک یا فیزیوتراپ مشورت شود

• گرما یا الکتروتراپی باید با تست پوستی انجام شود تا تحریک یا سوختگی ایجاد نکند

بیشتر برای مطالعه : فیزیوتراپی کمر

انواع روش‌های فیزیوتراپی تنگی کانال نخاعی

فیزیوتراپی یا توانبخشی ستون فقرات شامل دو نوع درمان است:

• درمان غیرفعال که شامل درمان‌هایی است که فیزیوتراپیست انجام می‌دهد.
• درمان فعال شامل حرکات کششی و ورزش است.

درمان غیرفعال تنگی نخاع

فیزیوتراپی تنگی کانال نخاعی غیرفعال برای صدمات حاد و اهداف کوتاه مدت، از جمله مدیریت درد مفید است، در واقع، استفاده از روش‌های غیرفعال برای مدت طولانی ممکن است آسیب بیشتری نسبت به مزایای آن داشته باشد. زیرا باعث می‌شود که شما به فیزیوتراپیست خود احساس وابستگی کنید. درمان‌های غیرفعال ممکن است شامل موارد زیر باشد:

درمان دستی یا ماساژ

این تکنیک عملی تنش عضلانی حاد و مزمن را هدف قرار می‌دهد. درمانگر از فشار و اصطکاک مستقیم برای آزاد کردن سفتی و کشش در بافت‌های نرم (رباط‌ها، تاندون‌ها، عضلات) گردن یا پشت استفاده می‌کند. این نوع ماساژ می‌تواند به کاهش التهاب و درد کمک کند.

درمان‌های سرد و گرم

اعمال گرما سبب افزایش گردش خون، اکسیژن رسانی و ارسال مواد مغذی بیشتر به بدن است و می‌تواند به کاهش التهاب، اسپاسم عضلانی و درد کمک کند. سرما درمانی در مناطقی که به طور مشهود متورم یا ملتهب هستند، اعمال می‌شود و به سرعت برای کاهش علائم کار می‌کند.

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)

در تمرینات فیزیوتراپی، TENS یک دستگاه مستقل است که به لیدهایی متصل است که به گردن یا پشت متصل می‌شوند. میزان تحریک ارائه شده قابل تنظیم است. این درمان یک جریان الکتریکی ملایم و تسکین دهنده ارائه می‌کند که تولید اندورفین را در بدن شما افزایش می‌دهد.

امواج اولتراسوند

اولتراسوند با ارسال امواج صوتی در اعماق پوست عمل می‌کند. درمانگر از ژل استفاده می‌کند تا دستگاه اولتراسوند بدون اصطکاک روی ناحیه دردناک گردن یا پشت حرکت کند. امواج اولتراسوند گرمای ملایمی ایجاد می‌کند که گردش خون را افزایش می‌دهد و می‌تواند به کاهش گرفتگی یا اسپاسم عضلانی، تورم، سفتی و درد کمک کند. برخی از انواع کمربندهای طبی مثل کمر بند پلاتینر دارای تکنولوژی اولتراسوند هستند.

درمان فعال تنگی کانال نخاعی

فیزیوتراپ شما می‌داند که هیچ دو بیمار مبتلا به تنگی ستون فقرات گردن یا کمر یکسان نیستند. هر بیمار با توانایی‌ها و نیازهای متفاوت به فیزیوتراپیست مراجعه می‌کند. برخی از بیماران که به تازگی درمان خود را شروع کرده‌اند، مدت زیادی است که ورزش نکرده‌اند و به زمان نیاز دارند تا خود را با ورزش تطبیق دهند. بنابراین، فیزیوتراپیست برنامه درمانی فعال بیمار را سفارشی می‌کند.

فیزیوتراپی فعال ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تمرینات تقویتی: برای بهبود عضلات شکم و پشت و برای حمایت از مفاصل ستون فقرات شما تمرینات تقویتی مناسب هستند. این تمرینات همچنین می‌توانند با کاهش فشار از مفاصل به تقویت ماهیچه‌های بازو و پا کمک کنند.
• تمرینات هوازی: برای کمک به افزایش تحمل در انجام فعالیت‌هایی که تحت تأثیر این وضعیت قرار می‌گیرند، از تمرینات هوازی استفاده می‌شود.
• حرکات کششی: به منظور کاهش استرس روی مفاصل و بهبود تحرک مفاصل، عضلات ستون فقرات و اندام‌ها حرکات کششی انجام می‌شود.

تمرینات فیزیوتراپی تنگی کانال نخاعی در خانه

به طور کلی انواع مختلفی از تمرینات وجود دارد که می تواند به تقویت عضلات مرکزی بدن کمک کند و از پیشرفت این بیماری جلوگیری کند. از جمله این تمرینات فیزیوتراپی برای درمان تنگی کانال نخاعی (ورزش تنگی کانال نخاعی) عبارتند از:

حرکت شیب لگن

این تمرین به فعال کردن و تقویت عضله عرضی شکم شما کمک می‌کند‌. این ماهیچه‌ عرضی به تثبیت و حمایت از ستون فقرات کمری کمک می‌کند و تراز ستون فقرات شما را بهبود می‌بخشد. هنگامی که عضلات عرضی شکمی به طور فعال در هنگام نشستن، ایستادن یا دراز کشیدن درگیر نمی‌شوند، لگن به سمت جلو متمایل می‌شود که به آن شیب لگنی قدامی گفته می‌شود. شیب قدامی لگن می‌تواند باعث افزایش درد در بیماران مبتلا به تنگی نخاع شود. هدف این تمرین این است که ستون فقرات و لگن شما را با شیب لگنی خلفی تنظیم کند.

• به پشت دراز بکشید و زانوهایتان را خم کنید.
• شکم خود را منقبض کنید تا پشت خود را صاف به سطحی که روی آن دراز کشیده‌اید فشار دهید.
• باید احساس کنید که بالای استخوان‌های لگن شما به سمت سطحی که روی آن دراز کشیده‌اید به سمت پایین حرکت می‌کند در حالی که قسمت پایین لگن شما به سمت بالا و زیر کشیده می‌شود.
• این انقباض را به مدت 10 ثانیه حفظ کنید. سر، شانه‌ها، پشت و لگن‌ شما باید در تمام مدت صاف بمانند و در حین انقباض عضلات شکم باید فشاری را در عضلات شکم احساس کنید.
• در هر ست ۱۰بار و در هر حرکت برای 10 ثانیه این تمرین را تکرار کنید.

حرکت پل گلوت

این تمرین به تقویت عضلات سرینی ماکسیموس، ماهیچه‌های بزرگی که عضلات ناحیه لگن را تشکیل می‌دهند، کمک می‌کند. این ماهیچه‌ها به ایجاد ثبات در لگن و کاهش فشار بر روی ستون فقرات کمک می‌کنند. عضلات سرینی یک گروه عضلانی بسیار مهم هستند که در هنگام راه رفتن و تغییر جهت به تعادل کمک می کنند. تقویت عضلات سرینی به کاهش فشار از روی ستون فقرات کمری و بهبود قدرت پا و تعادل کلی در ایستادن کمک می‌کند.

• به پشت دراز بکشید و پاها را صاف کنید.
• عضلات لگن خود را منقبض کنید.
• پشت خود را صاف نگه دارید و کمر خود را قوس ندهید.
• سه ثانیه در بالا نگه دارید، سپس لگن خود را پایین بیاورید.
• این کار را برای سه ست 10 تکراری تکرار کنید.

حرکت چرخش لگن

این تمرین به بهبود تحرک ستون فقرات کمری و عضلات اطراف آن کمک می‌کند. این وضعیت حرکت ستون فقرات شما را بدون ایجاد درد بیشتر با اجتناب از کشش بهبود می بخشد.

• به پشت دراز بکشید و پاها را صاف کنید.
• زانوهایتان را روی هم فشار دهید، به آرامی اجازه دهید پاهایتان به یک طرف بچرخند.
• اجازه دهید زانوهایتان به سمت سطحی که روی آن دراز کشیده‌اید پایین بیاید.
• کشش را به مدت 10 ثانیه نگه دارید، سپس پاهای خود را به حالت اولیه برگردانید.
• این کار را در طرف دیگر تکرار کنید، پاها را کنار هم نگه دارید و آنها را به سمت دیگر بچرخانید. این وضعیت را دوباره به مدت 10 ثانیه نگه دارید، سپس به حالت اولیه برگردید.

حرکت زانو تا سینه

این تمرین ستون فقرات شما را به حالتی که برای بیماران مبتلا به تنگی نخاع راحت تر است، در می‌آورد. که می‌تواند کانال مرکزی نخاع را باز ‌کند و به کاهش فشار در ستون فقرات کمری کمک کند.

• به پشت دراز بکشید و زانوهایتان را خم کنید.
• هر دو پا را به کمک دست‌ها به نوبت بالا بیاورید و زانوها را به قفسه سینه نزدیک کنید.
• زانوهای خود را به مدت یک تا سه ثانیه در قفسه سینه نگه دارید، سپس به آرامی به حالت اولیه برگردانید.
• این کار را برای سه ست 10 تکراری تکرار کنید.

تمرینات فلکشن‌محور (Flexion-Based Exercises)

در این تمرین‌ها، فیزیوتراپ بیمار را در وضعیتی قرار می‌دهد که ستون فقرات کمی به سمت جلو خم شود.
این حالت باعث باز شدن کانال نخاعی و کاهش فشار بر ریشه‌های عصبی می‌شود.
نمونه‌ها:

• خم شدن لگن در حالت ایستاده با حمایت از صندلی

• کشش زانو به سینه در وضعیت خوابیده

• حرکات فلکشن لگن روی توپ درمانی

تمرینات تقویتی (Strengthening Exercises)

هدف، تقویت عضلات شکم، پشت، سرینی و پا است تا ستون فقرات حمایت بیشتری داشته باشد.
نمونه‌ها:

• Plank تعدیل‌شده: روی آرنج و زانوها، ۱۰ ثانیه نگه‌داشتن و تکرار ۵ تا ۱۰ مرتبه

• Bridge (پل گلوت): بالا آوردن لگن در حالت خوابیده و حفظ به مدت ۵ ثانیه، ۱۰ تکرار

• حرکت Bird-dog تعدیل‌شده: در حالت چهار دست و پا، بالا آوردن هم‌زمان دست و پای مخالف، هر سمت ۵ تکرار

تمرینات ثبات مرکزی (Core Stabilization)

این تمرین‌ها برای کنترل حرکات بین مهره‌ای و کاهش ناپایداری طراحی می‌شوند.
نمونه‌ها:

• انقباض عرضی شکم (TA activation): کشیدن شکم به داخل بدون حرکت لگن، ۱۰ ثانیه نگه‌داشتن

• کشش ایزومتریک شکم در حالت نشسته روی توپ

تمرینات کششی (Stretching)

برای آزادسازی عضلات کوتاه‌شده اطراف ستون فقرات (همسترینگ، سرینی، فلکسور لگن).
نمونه‌ها:

• کشش همسترینگ با حوله در حالت خوابیده

• کشش چرخشی پایین‌تنه (Rotation Stretch)

تمرینات هوازی کنترل‌شده

ورزش‌های ایروبیک ملایم جریان خون را افزایش می‌دهند و به ترمیم بافت‌ها کمک می‌کنند.
نمونه‌های ایمن برای بیماران تنگی کانال نخاعی:

• دوچرخه ثابت با دسته‌های بلند

• پیاده‌روی شیب‌دار ملایم روی تردمیل با زاویه مثبت (رو به بالا)

• آب‌درمانی یا راه رفتن در استخر نیمه‌عمیق

مقایسه فیزیوتراپی و جراحی در درمان تنگی کانال نخاعی

تنگی کانال نخاعی یکی از بیماری‌هایی است که همیشه بین دو مسیر درمانی بحث‌برانگیز قرار دارد:
درمان غیرجراحی (فیزیوتراپی و تمرین) و درمان جراحی (لامینکتومی یا دکمپرشن).
در سال‌های اخیر مطالعات زیادی نشان داده‌اند که در اغلب بیماران مبتلا به تنگی خفیف تا متوسط، فیزیوتراپی و توانبخشی می‌توانند به اندازه جراحی در کاهش درد و بهبود عملکرد مؤثر باشند، البته با خطر کمتر و دوران نقاهت کوتاه‌تر.

درمان غیرجراحی (فیزیوتراپی و توانبخشی)

درمان غیرجراحی نخستین انتخاب برای اغلب بیماران است؛ زیرا در بیشتر موارد، علائم ناشی از التهاب و فشار قابل برگشت بر اعصاب هستند.
برنامه‌های فیزیوتراپی شامل ترکیبی از درمان‌های دستی، تمرینات تقویتی و کششی، اصلاح وضعیت بدن و استفاده از تجهیزات حمایتی مانند کمربند پلاتینر است که به بهبود جریان خون و کاهش التهاب کمک می‌کند.

مزایا:

• کاهش درد و اسپاسم بدون برش یا بیهوشی

• حفظ ساختار طبیعی مهره‌ها

• هزینه و خطر پایین‌تر

• مناسب برای تنگی خفیف تا متوسط

محدودیت‌ها:

• نیاز به تداوم درمان (۴ تا ۱۲ هفته)

• در موارد تنگی شدید یا فشردگی عصبی پیشرفته ممکن است پاسخ کافی نباشد

درمان جراحی تنگی کانال نخاعی

درمان جراحی معمولاً زمانی توصیه می‌شود که بیمار با وجود انجام فیزیوتراپی و مصرف داروها، همچنان درد، بی‌حسی یا ضعف پیش‌رونده در پاها داشته باشد.
شایع‌ترین روش‌ها شامل لامینکتومی (برداشتن بخشی از مهره برای آزادسازی کانال) یا فیوژن (جوش دادن مهره‌ها برای تثبیت) است.

مزایا:

• رفع فوری فشار بر اعصاب در موارد شدید

• بازگشت سریع‌تر عملکرد حرکتی در برخی بیماران

• مناسب برای مواردی که علائم عصبی در حال پیشرفت است

محدودیت‌ها:

• خطر عفونت، چسبندگی یا عود علائم پس از جراحی

• نیاز به دوره نقاهت چند ماهه

• احتمال نیاز به فیزیوتراپی بعد از جراحی برای بازتوانی عضلات

جدول مقایسه فیزیوتراپی و جراحی در درمان تنگی کانال نخاعی

پیشگیری از تنگی کانال نخاعی به کمک تمرینات فیزیوتراپی

تنگی کانال نخاعی نشانه فرسایش طبیعی در ناحیه ستون فقرات است و به همین دلیل تحقیقات تاکنون روشی برای پیشگیری از آن نیافته اند. با این حال، با انجام یک سری از حرکات می توانید تاثیر بیماری را بر زندگی عادی کاهش دهید. تمرینات ورزشی روزانه سبب افزایش قدرت عضلات می شود که درنتیجه آن حمایت بیشتری از ستون فقرات به عمل می آورند. همچنین استفاده از صندلی مناسب، تشک طبی و اجتناب از فعالیت هایی که ریسک صدمات را افزایش می دهد می تواند در پیشگیری از بیماری نقش داشته باشد. به طور کلی برخی از انواع ورزش ها برای بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی بهتر از سایر ورزش ها است. ورزش در آب، دوچرخه سواری، یوگا و پیاده روی بهترین نوع ورزش برای بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی است.

سخن پایانی

تنگی کانال نخاع معمولاً نتیجه طبیعی افزایش سن است. تحقیقات هنوز راهی برای جلوگیری از آن به ما نشان نداده است. با این حال، ما می‌دانیم که شما می‌توانید انتخاب‌هایی داشته باشید که تاثیر تنگی نخاع بر زندگی شما را کاهش دهد و حتی پیشرفت آن را کند کند. ورزش منظم ماهیچه‌های حمایت کننده پشت شما را تقویت می‌کند، همچنین مفاصل ستون فقرات را انعطاف پذیر نگه می‌دارد و به شما کمک می‌کند وزن بدن خود را سالم نگه دارید. فیزیوتراپ شما می‌تواند به شما کمک کند تا با یک برنامه ورزشی و استفاده از تمرینات تقویتی و کششی تنگی کانال نخاعی شما برطرف شود. فیزیوتراپیست می‌تواند به شما در مورد ورزش‌ها و فعالیت‌هایی که باید اجتناب کنید، آموزش دهد.

پرسش‌های متداول درباره فیزیوتراپی تنگی کانال نخاعی

۱. فیزیوتراپی برای تنگی کانال نخاعی چه فایده‌ای دارد؟
فیزیوتراپی باعث کاهش التهاب، بهبود خون‌رسانی، تقویت عضلات پشتیبان ستون فقرات و باز شدن فضای کانال نخاعی می‌شود. در بیشتر موارد، درد و گرفتگی عضلات بعد از چند هفته کاهش می‌یابد.

۲. چند جلسه فیزیوتراپی برای تنگی کانال نخاعی لازم است؟
معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ جلسه، بسته به شدت علائم. نتایج اولیه معمولاً از هفته سوم تا چهارم ظاهر می‌شوند و با تمرینات خانگی تثبیت می‌گردند.

۳. آیا فیزیوتراپی می‌تواند جایگزین جراحی شود؟
در تنگی خفیف تا متوسط، بله. مطالعات نشان می‌دهد در این بیماران، فیزیوتراپی اثری مشابه جراحی دارد اما با عوارض کمتر و هزینه پایین‌تر. در موارد شدید یا همراه با علائم عصبی پیشرونده، جراحی لازم است.

۴. کدام ورزش‌ها برای بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی مناسب است؟
حرکات فلکشن‌محور (خم شدن ملایم به جلو)، کشش همسترینگ، پل گلوت، زانو به سینه و تمرینات در آب از بهترین گزینه‌ها هستند.

۵. آیا فیزیوتراپی تنگی کانال نخاعی دردناک است؟
خیر، تمرینات باید بدون درد یا با ناراحتی خفیف انجام شوند. درد شدید نشانه‌ی اشتباه بودن حرکت یا فشار زیاد است و باید با فیزیوتراپ مشورت شود.

۶. آیا استفاده از کمربند طبی یا کمربند پلاتینر در کنار فیزیوتراپی مؤثر است؟
بله، کمربند پلاتینر با گرمادهی و تثبیت کمر باعث کاهش اسپاسم عضلات و تقویت اثر تمرینات فیزیوتراپی می‌شود، به‌ویژه برای افرادی که در طول روز زیاد می‌نشینند.

۷. فیزیوتراپی تنگی کانال نخاعی در منزل امکان‌پذیر است؟
بله، بسیاری از تمرینات مثل پل گلوت، زانو به سینه و کشش گربه در منزل انجام می‌شوند. با این حال، شروع برنامه باید تحت نظر فیزیوتراپ باشد تا حرکات درست و ایمن انجام شوند.