درد دیسک کمر به کجا می‌زند | علت تیرکشیدن پا، باسن و درد سیاتیکی

وقتی درد دیسک کمر فقط در کمر نمی‌ماند

دردی که از پایین کمر شروع می‌شود و کم‌کم به باسن، ران یا حتی ساق پا می‌رسد، یکی از آزاردهنده‌ترین دردهایی است که بسیاری از بیماران تجربه می‌کنند.
اغلب افراد تصور می‌کنند مشکل فقط در عضلات یا مفاصل است، اما واقعیت این است که در بیشتر موارد منشأ این دردها، بیرون‌زدگی یا فتق دیسک کمر است.

وقتی دیسک بین مهره‌ای دچار آسیب می‌شود، بخش ژلاتینی درون آن به بیرون فشار می‌آورد و بر روی ریشه‌ی عصبی ستون فقرات فشار وارد می‌کند.
این عصب‌ها درست همان مسیرهایی هستند که از کمر به سمت پاها می‌روند؛ به همین دلیل، درد ناشی از دیسک می‌تواند در مسیر عصب منتشر شود — یعنی درست همان چیزی که بیماران از آن به عنوان «دردی که از کمر تا پا تیر می‌کشد» یاد می‌کنند.

در حقیقت، اینکه درد دیسک کمر به کجا می‌زند، به این بستگی دارد که کدام بخش از ستون فقرات درگیر شده باشد.
گاهی درد فقط در کمر باقی می‌ماند، اما در بسیاری از موارد به ران، ساق یا حتی انگشتان پا هم می‌رسد.
این نوع درد را در پزشکی «درد رادیکولار» یا «سیاتیک» می‌نامند — دردی که از مسیر عصب سیاتیک عبور می‌کند و اغلب با بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلانی همراه است.

شناخت دقیق محل و مسیر این درد اهمیت زیادی دارد، چون به پزشک کمک می‌کند بفهمد کدام دیسک آسیب دیده و چه درمانی مؤثر است.
در این مقاله، به‌صورت جامع بررسی می‌کنیم:

• چرا درد دیسک کمر گاهی به پا، باسن یا ران می‌زند؛

• مسیرهای دقیق انتشار درد در سطوح مختلف دیسک‌ها؛

• و اینکه چطور می‌توان با درمان درست، جلوی پیشرفت و انتشار درد را گرفت.

پیشنهاد میکنیم درباره بهترین درمان خانگی درد سیاتیک نیز مطالعه بفرمایید .

دیسک کمر چیست و چرا باعث درد می‌شود؟

ستون فقرات انسان از مهره‌هایی تشکیل شده که بین آن‌ها بالشتک‌های انعطاف‌پذیری به نام دیسک بین‌مهره‌ای قرار دارند.
این دیسک‌ها مانند کمک‌فنر عمل می‌کنند؛ یعنی هنگام خم شدن، نشستن یا بلند کردن اجسام، فشار وارده را جذب و پخش می‌کنند تا به مهره‌ها آسیبی نرسد.

هر دیسک از دو بخش تشکیل شده:

1. بخش خارجی (آنولوس فیبروزوس) — لایه‌ای سفت و فیبری که دیسک را در جای خود نگه می‌دارد.

2. بخش مرکزی (نوکلئوس پولپوزوس) — قسمت ژلاتینی و نرم که خاصیت ارتجاعی دارد.

وقتی این دیسک به دلایلی مثل افزایش سن، فشار زیاد، نشستن طولانی، اضافه‌وزن یا حرکات نادرست آسیب ببیند،
بخش مرکزی آن ممکن است از لایه‌ی خارجی بیرون بزند — این وضعیت را فتق یا بیرون‌زدگی دیسک کمر می‌گویند.

وقتی دیسک بیرون می‌زند چه اتفاقی می‌افتد؟

در پشت هر دیسک، رشته‌هایی از اعصاب از نخاع جدا می‌شوند و به سمت پاها می‌روند.
وقتی بخش بیرون‌زده‌ی دیسک روی این اعصاب فشار می‌آورد،
دردی که در محل آسیب (یعنی کمر) شروع شده، از مسیر عصب به پایین پخش می‌شود —
به ران، ساق پا، پاشنه یا حتی انگشتان پا.

این دردها در پزشکی درد رادیکولار (Radicular Pain) یا درد سیاتیکی نامیده می‌شوند.
در واقع بیمار ممکن است در کمر احساس درد زیادی نداشته باشد،
اما در عوض در پاها گزگز، بی‌حسی یا تیر کشیدن را تجربه کند.

چه عواملی باعث آسیب یا بیرون‌زدگی دیسک می‌شوند؟

سطح درگیری دیسک تعیین‌کننده مسیر درد است

در ستون فقرات کمری معمولاً دو نقطه بیش از بقیه درگیر می‌شوند:

• L4–L5

• L5–S1

این دو سطح دقیقاً همان جاهایی هستند که اعصاب به پاها می‌روند،
و به همین دلیل بیشتر بیماران در این نواحی درد منتشره دارند.

به‌عنوان مثال:

• در آسیب L4–L5 درد معمولاً از باسن شروع می‌شود و به پشت ران و ساق پا می‌رسد.

• در آسیب L5–S1 درد ممکن است از پاشنه شروع شود و تا انگشتان پا برود.

به همین دلیل، پزشکان با بررسی مسیر دقیق درد می‌توانند تشخیص دهند کدام دیسک آسیب دیده است،
حتی قبل از دیدن MRI.

مسیرهای شایع انتشار درد دیسک کمر

وقتی دیسک کمر بیرون می‌زند و روی ریشه‌های عصبی فشار می‌آورد،
درد فقط در کمر احساس نمی‌شود؛ بلکه همراه با مسیر عصب، به نقاط دیگری از بدن هم می‌رسد.
به این حالت درد منتشره (Radiating Pain) گفته می‌شود —
دردی که از کمر شروع شده و در امتداد پاها، باسن یا حتی تا پاشنه و انگشتان ادامه پیدا می‌کند.

مسیرهای اصلی انتشار درد بسته به سطح درگیری دیسک

دیسک‌های ناحیه کمری از بالا به پایین نام‌گذاری می‌شوند (L1 تا S1).
اما شایع‌ترین محل آسیب، دو ناحیه‌ی L4–L5 و L5–S1 است.
در جدول زیر مسیر دقیق درد هر سطح آورده شده

چرا درد به پا یا باسن می‌رسد؟

عصب سیاتیک (Sciatic Nerve) بزرگ‌ترین عصب بدن است که از پایین کمر تا انتهای پا امتداد دارد.
وقتی دیسک‌های پایینی (L4 تا S1) آسیب می‌بینند، فشار روی همین عصب وارد می‌شود.
نتیجه‌اش: درد، گزگز، بی‌حسی یا تیر کشیدن در مسیر عصب —
که معمولاً از باسن شروع و تا پشت ساق و حتی کف پا می‌رسد.

به همین دلیل است که بسیاری از بیماران می‌گویند:

«دردم از کمر شروع میشه ولی بیشتر پام درد می‌گیره!»

در واقع درد اصلی از کمر آغاز می‌شود، اما در پا حس می‌شود چون مسیر عصب تحریک شده است.

مطالعه بیشتر : آیا پارگی دیسک کمر با استراحت خوب میشود ؟ 

تفاوت درد دیسک کمر با درد عضلانی یا مفصلی

گاهی بیماران فکر می‌کنند درد پا یا ران ناشی از عضله یا مفصل لگنه،
در حالی که علت واقعی، دیسک کمر است.

برای تشخیص تفاوت:

درباره علت گرفتگی کمر در طب لاین بخوانید.

پیشنهادی : تفاوت سیاتیک و دیسک کمر

چطور مسیر درد به پزشک در تشخیص کمک می‌کند

یکی از ابزارهای مهم پزشک برای تشخیص دیسک،
پرسیدن محل دقیق و الگوی درد است.

به‌عنوان مثال:

• اگر بیمار از درد تیرکشنده در پشت پا تا انگشت شست بگوید، احتمالاً دیسک L4–L5 درگیره.

• اگر بگه پاشنه و کنار پا می‌سوزه، احتمال درگیری L5–S1 زیاده.

• و اگر درد جلوی ران و کشاله باشه، احتمال آسیب در سطوح بالاتر (L2 یا L3) وجود داره.

به این ترتیب، پزشک بدون دیدن MRI هم می‌تونه حدس بزنه کدام دیسک دچار فتق شده.

چرا درد دیسک کمر به پا یا باسن می‌زند؟

یکی از ویژگی‌های عجیب اما شناخته‌شده‌ی دیسک کمر اینه که دردش فقط محدود به ناحیه کمر نیست.
بسیاری از بیماران می‌گن:

«کمرم زیاد درد نمی‌کنه، ولی پام می‌سوزه و تیر می‌کشه!»

این دقیقاً به‌خاطر نقشی‌ه که عصب سیاتیک در بدن داره.

عصب سیاتیک؛ مسیر اصلی انتشار درد

عصب سیاتیک (Sciatic Nerve) بزرگ‌ترین و بلندترین عصب بدن انسانه.
این عصب از بخش پایین ستون فقرات (معمولاً از ریشه‌های عصبی L4، L5، S1) خارج میشه و از باسن، پشت ران، پشت ساق و تا کف پا امتداد پیدا می‌کنه.

وقتی یکی از دیسک‌های کمری در ناحیه پایین (مثل L4–L5 یا L5–S1) بیرون‌زدگی پیدا کنه،
بخش بیرون‌زده به ریشه‌ی همین عصب فشار میاره و درد در طول مسیر اون منتشر میشه.
به همین دلیله که فرد احساس می‌کنه درد از کمر تا پا تیر می‌کشه — حتی اگر در خودِ کمر درد کمی حس بشه.

تفاوت درد در مسیرهای مختلف

در بعضی افراد، فشار روی شاخه‌های بالاتر سیاتیکه؛ در بعضی روی شاخه‌های پایین‌تر.
به همین خاطر محل دقیق درد متفاوته:

• اگر فشار در سطح L4–L5 باشه، درد معمولاً از باسن تا کنار ساق و انگشت شست می‌ره.

• اگر فشار در L5–S1 باشه، درد از باسن تا پشت ساق و پاشنه و کناره‌ی پا کشیده می‌شه.

گاهی هم بیمار به جای درد تیرکشنده، احساس گزگز، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در پا داره؛
که همه‌ش به دلیل تحریک الکتریکی عصب در مسیر فشرده‌شده است.

چه چیزی باعث تشدید این درد می‌شود؟

1. نشستن طولانی یا قوز کردن
   وقتی طولانی‌مدت خم می‌شیم یا روی صندلی می‌مونیم، فشار درون دیسک افزایش پیدا می‌کنه و تماس با ریشه عصب بیشتر میشه.

2. بلند کردن اجسام سنگین با کمر صاف
   یکی از رایج‌ترین اشتباه‌هاست — باعث میشه دیسک مثل بادکنک به سمت عقب فشار بیاره.

3. اضافه‌وزن و ضعف عضلات مرکزی بدن (Core)
   عضلات شکم و کمر نقش نگهدارنده دارن؛ وقتی ضعیف باشن، همه‌ی فشار مستقیماً روی دیسک‌ها می‌افته.

4. حرکات ناگهانی یا پیچش کمر
   به‌ویژه هنگام برداشتن چیزی از زمین یا چرخیدن سریع، ممکنه باعث فشار ناگهانی روی دیسک بشه.

ارتباط درد با التهاب عصب

وقتی دیسک بیرون زده فقط تماس فیزیکی با عصب نداره، بلکه مواد شیمیایی تحریک‌کننده هم آزاد می‌کنه.
این مواد باعث التهاب ریشه‌ی عصب می‌شن.
در نتیجه، حتی اگر فشار زیاد نباشه، عصب ملتهب می‌مونه و درد یا سوزش ادامه پیدا می‌کنه.

به همین دلیل گاهی درد بیماران هفته‌ها بعد از شروع مشکل دیسک ادامه داره،
چون التهاب عصب زمان بیشتری برای فروکش کردن نیاز داره.

تشخیص مسیر درد و علائم خطر در دیسک کمر

درمان مؤثر دیسک کمر فقط زمانی ممکنه که محل و مسیر دقیق درد به‌درستی شناسایی بشه.
پزشکان در مرحله‌ی تشخیص، قبل از حتی دیدن MRI، از روی نوع و جهت درد می‌تونن حدس بزنن کدوم دیسک آسیب دیده و شدتش چقدره.

تشخیص مسیر درد بر اساس محل انتشار

اگر درد از پایین کمر به باسن و پشت ران می‌ره، احتمالاً دیسک پایین‌تر (L4–L5 یا L5–S1) درگیره.
اما اگه درد در جلوی ران یا کشاله حس می‌شه، احتمالاً مشکل در سطوح بالاتر مثل L2 یا L3 هست.

پزشک معمولاً سؤالاتی از بیمار می‌پرسه مثل:

• درد از کجا شروع شد و تا کجا می‌ره؟

• با نشستن یا سرفه بدتر میشه؟

• پاهات گزگز می‌کنه یا بی‌حسه؟

• صبح‌ها یا شب‌ها درد شدیدتره؟

جواب این سؤال‌ها کمک می‌کنه بفهمه فشار روی کدوم عصب بیشتره.

معاینه فیزیکی و تست‌های حرکتی

در معاینه، پزشک با چند تست ساده مسیر درگیر رو بررسی می‌کنه:

• تست بلند کردن پا (SLR Test): وقتی بیمار دراز کشیده و پا بالا می‌ره، اگر درد از پشت پا تیر بکشه، یعنی عصب سیاتیک درگیره.

• تست فشاری یا ضربه‌ای: فشار ملایم بر ستون فقرات یا باسن که درد تیرکشنده ایجاد کنه، نشونه‌ی فشار روی ریشه عصبه.

• بررسی حس و قدرت عضله: پزشک بررسی می‌کنه آیا انگشت شست یا پنجه‌ی پا ضعیف شده یا خیر.

علائم خطر (Red Flags) در دیسک کمر

در برخی شرایط، درد دیسک کمر می‌تونه خطرناک و اورژانسی باشه.
اگر هرکدوم از موارد زیر دیده بشه، باید فوراً به پزشک متخصص یا اورژانس مراجعه بشه:

1. بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع → نشونه‌ی درگیری شدید عصب‌های کنترل‌کننده مثانه است.

2. بی‌حسی در ناحیه تناسلی یا باسن → بهش “سدل بی‌حسی” می‌گن و از علائم فشرده شدن شدید عصب‌هاست.

3. ضعف ناگهانی در پا یا افتادن انگشت پا → ممکنه عصب حرکتی آسیب دیده باشه.

4. درد بسیار شدید که با هیچ مسکنی کم نمی‌شه → احتمال فتق حاد یا التهاب شدید عصب.

5. تب و درد همراه لرز → احتمال عفونت ستون فقرات (نادر ولی مهم).

روش‌های تصویربرداری برای تشخیص دقیق

اگر درد بیشتر از دو هفته طول بکشه یا علائم عصبی وجود داشته باشه، پزشک معمولاً درخواست MRI می‌ده.
MRI بهترین روش برای دیدن وضعیت واقعی دیسک و میزان فشردگی عصب‌هاست.
در موارد ساده‌تر یا برای غربال‌گری، ممکنه از X-ray یا CT Scan استفاده بشه، ولی این‌ها فقط شکل کلی استخوان‌ها رو نشون می‌دن، نه خود دیسک.

درمان درد منتشره دیسک کمر (روش‌های مؤثر و ایمن)

درد ناشی از دیسک کمر، به‌ویژه وقتی به پا یا باسن می‌زند، ممکن است زندگی روزمره را مختل کند.
اما خوشبختانه در بیشتر موارد، این درد بدون جراحی و با درمان‌های اصولی قابل کنترل و بهبود است.
درمان مناسب بستگی به شدت آسیب، نوع دیسک و مسیر درد دارد.

۱. درمان‌های خانگی در مراحل اولیه

اگر درد تازه شروع شده و هنوز خفیف است، با چند اقدام ساده می‌توان التهاب و فشار روی دیسک را کاهش داد:

• استراحت نسبی:
  در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول، بهتر است فعالیت‌های سنگین را کاهش دهید اما بی‌حرکتی مطلق نداشته باشید. حرکت ملایم جریان خون را حفظ می‌کند.

• کمپرس گرم یا سرد:
  در دو روز اول، کمپرس سرد به کاهش التهاب کمک می‌کند؛
  بعد از آن، گرمای ملایم برای افزایش خون‌رسانی و کاهش اسپاسم عضلات مؤثر است.

• وضعیت صحیح بدن:
  هنگام نشستن، زانوها باید هم‌سطح یا کمی بالاتر از باسن باشند.
  دراز کشیدن به پهلو با قرار دادن بالش بین زانوها فشار روی ستون فقرات را کاهش می‌دهد.

• ورزش‌های کششی ملایم:
  تمرینات خاصی مثل کشش همسترینگ یا حرکت «گربه و شتر» در یوگا، به بهبود انعطاف و کاهش فشار دیسک کمک می‌کنند.

۲. درمان‌های دارویی

پزشک معمولاً در مراحل اولیه برای کنترل درد و التهاب از دارو استفاده می‌کند:

• داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن یا سلکوکسیب)

• شل‌کننده‌های عضلانی برای کاهش اسپاسم

• ویتامین‌های گروه B برای ترمیم اعصاب

اگر درد منتشره شدید باشد، ممکن است تزریق‌های موضعی ضد التهاب در نزدیکی عصب آسیب‌دیده انجام شود.

۳. فیزیوتراپی و تمرین درمانی

فیزیوتراپی ستون فقرات یکی از پایه‌های درمان غیرجراحی دیسک کمر است.
هدف آن کاهش التهاب، افزایش انعطاف و تقویت عضلات حمایتی کمر و شکم است.
فیزیوتراپیست ممکن است از تکنیک‌های زیر استفاده کند:

• الکتروتراپی (TENS): تحریک الکتریکی ملایم برای کاهش درد.

• تراکشن (کشش ستون فقرات): برای کاهش فشار روی دیسک.

• تمرینات تقویتی Core: برای پایداری ستون فقرات.

مطالعه بیشتر : نحوه استراحت برای درمان دیسک کمر

۴. تزریق PRP کمر — درمان بازسازی طبیعی

تزریق پی آر پی (PRP کمر) یکی از جدیدترین روش‌های درمانی است که در سال‌های اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده.
در این روش از خون خود بیمار، پلاسمای غنی از پلاکت جدا می‌شود و در ناحیه آسیب‌دیده تزریق می‌گردد.
پلاکت‌ها فاکتورهای رشد آزاد می‌کنند و روند بازسازی سلولی دیسک و بافت‌های اطراف را تحریک می‌کنند.

بیشتر : پی آر پی کمر چیست؟

مزایای PRP:

• کاهش التهاب بدون داروهای شیمیایی

• ترمیم واقعی بافت، نه فقط تسکین موقت

• بدون خطر حساسیت یا عفونت (چون از خون خود فرد استفاده می‌شود)

• قابل انجام در محیط کلینیک، بدون نیاز به بستری

ترکیب PRP با فیزیوتراپی و گرمای درمانی کنترل‌شده، اثر آن را چند برابر می‌کند.

۵. کمربند پلاتینر — مکمل هوشمند درمان دیسک کمر

کمربند پلاتینر یکی از مؤثرترین ابزارهای کمکی برای بیماران مبتلا به درد دیسک کمر است.
این کمربند با فناوری مادون قرمز ، کلاک پالس و اولتزاسوند کار می‌کند.

• گرمای عمقی مادون قرمز باعث افزایش خون‌رسانی در بافت‌های کمری می‌شود.

• پالس‌های تنظیم‌شده باعث کاهش اسپاسم عضلات و تحریک ترمیم سلولی می‌شوند.

استفاده روزانه از کمربند پلاتینر به‌ویژه بعد از تزریق PRP یا فیزیوتراپی،
باعث کاهش التهاب، تسریع بازسازی و افزایش انعطاف ستون فقرات می‌شود — بدون نیاز به دارو.

سوالات متداول درباره درد دیسک کمر و مسیر انتشار آن

۱. آیا درد دیسک کمر همیشه به پا تیر می‌کشد؟
خیر. در مراحل اولیه ممکن است درد فقط در کمر یا باسن حس شود.
اما اگر بیرون‌زدگی دیسک بیشتر شود و به ریشه‌ی عصب برسد، درد تا پا و انگشتان هم کشیده می‌شود.

۲. از کجا بفهمم درد پام از دیسک کمره نه از عضله یا مفصل؟
درد ناشی از دیسک معمولاً تیرکشنده، همراه با گزگز یا بی‌حسی است و با نشستن یا سرفه بدتر می‌شود.
در حالی که درد عضلانی معمولاً در یک نقطه‌ی خاص است و با ماساژ یا استراحت کاهش پیدا می‌کند.

۳. چه زمانی باید برای درد منتشره به پزشک مراجعه کنم؟
اگر درد بیش از دو هفته ادامه پیدا کند، یا با ضعف پا، بی‌حسی شدید یا بی‌اختیاری همراه باشد،
حتماً باید به متخصص ستون فقرات مراجعه کنید. این علائم ممکن است نشانه‌ی فشار زیاد روی عصب باشد.

۴. آیا پی آر پی کمر (PRP کمر) برای درد سیاتیک مؤثر است؟
بله، در بسیاری از بیماران PRP به بازسازی بافت دیسک و کاهش التهاب ریشه‌ی عصب کمک می‌کند.
نتایج نشان داده‌اند که درد سیاتیکی ناشی از دیسک، پس از چند جلسه PRP به‌طور محسوسی کاهش می‌یابد.

۵. آیا کمربند پلاتینر واقعاً برای درد دیسک کمر مفیده؟
بله، چون با فناوری مادون قرمز و پالس زمان‌بندی‌شده،
باعث افزایش خون‌رسانی، کاهش اسپاسم و بهبود ترمیم بافتی می‌شود.
این کمربند به‌ویژه بعد از تزریق PRP یا فیزیوتراپی، اثر درمانی را تقویت می‌کند.

۶. آیا ورزش می‌تواند درد دیسک کمر را بدتر کند؟
اگر ورزش به‌درستی انتخاب شود، خیر.
تمرینات کششی و تقویتیِ مناسب (به‌ویژه برای عضلات Core) نه‌تنها ضرر ندارند بلکه از عود مجدد درد جلوگیری می‌کنند.