انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز (Scoliosis) یک حالت غیرعادی در انحنای جانبی ستون فقرات است که معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده میشود. این انحراف میتواند به شکل “C” یا “S” درآید و در هر قسمت از ستون فقرات، از قفسه سینه تا کمر، اتفاق بیافتد.
انحراف ستون فقرات، اگر در دوران رشد و توسعه بدنی، به ویژه در کودکی و نوجوانی تشخیص داده نشود و تداوم پیدا کند، میتواند به تشدید انحنا و ناتوانی در کنترل آن منجر شود. به عبارت دیگر، ستون فقرات که در مراحل اولیه قابل تغییر و تصحیح است، با عبور از دوران رشد، احتمال دارد انحرافات بیشتری تجربه کند و این مسأله میتواند باعث مشکلات تنفسی، قلبی و درد مزمن در نواحی مختلف بدن شود. علاوه بر این، عدم تعادل ناشی از اسکولیوز میتواند به ناتوانی در حرکتهای روزمره و کاهش کیفیت زندگی منجر شود. بنابراین، تشخیص و درمان به موقع این اختلال، اهمیت بسیاری در حفظ سلامتی و کاهش اثرات آن دارد.
با توجه به اهمیت تشخیص زودهنگام و درمان موثر انحراف ستون فقرات، در این مقاله از طب لاین شاپ، به بررسی انواع، علائم، علتها، روش تشخیص و درمان اسکولیوز خواهیم پرداخت تا خوانندگان را با نکات کلیدی این اختلال آشنا کنیم و اطلاعاتی جامع و قابل اعتماد را در اختیارشان قرار دهیم.
انحراف ستون فقرات چیست؟
انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز، به انحنای جانبی غیرطبیعی در ستون فقرات اشاره دارد. به طور طبیعی، ستون فقرات باید از پشت به شکل یک خط صاف به نظر برسد، اما در افراد مبتلا به انحراف ستون فقرات، این انحنا میتواند به شکل “C” یا “S” در آید. اسکولیوز میتواند در هر قسمت از ستون فقرات اتفاق بیفتد: در قسمت گردنی (سرویکال)، قفسه سینهای (توراسیک)، یا ناحیه کمر (لومبار) و در برخی موارد حتی ممکن است در چندین قسمت از ستون فقرات همزمان اتفاق بیافتد.
انحراف ستون فقرات معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی شروع میشود و ممکن است با گذشت زمان بدتر شود. اکثر موارد اسکولیوز خفیف هستند، علائمی ایجاد نمیکنند و نیازی به درمان ندارند؛ اما موارد شدید میتواند باعث ایجاد وضعیت نامناسب و درد شود. در بعضی موارد، انحراف ستون فقرات ممکن است به عنوان یک حالت فرعی ناشی از بیماریهای دیگر، مانند فلج مغزی یا بیماریهای عضلانی، ظاهر شود.
بیشتر بخوانید: علت کمر درد
انواع انحراف ستون فقرات
انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز میتواند به چندین نوع تقسیم شود، که هر يك ویژگیهاي خاصی دارند. هر کدام از انواع اسکولیوز ممکن است بسته به نوع و شدت موارد، نیاز به ارزیابی، تشخیص و درمان مناسب داشته باشند كه میتواند شامل مراقبتهای فیزیکی، درمان دارویی، استفاده از بریس، یا در موارد شدیدتر، جراحی باشد. در زیر، به برخی از انواع اسکولیوز اشاره میکنم:
اسکولیوز ایدیوپاتیک
اسکولیوز ايديوپاتيك بیشترین تعداد موارد را شامل میشود. علت دقیق آن مشخص نیست و دقیقا به همین دلیل “اسکولیوز ایدیوپاتیک” نامیده میشود. معمولاً در دوران نوجوانی ظاهر میشود و میتواند، از خفیف تا شدید به شدت متفاوت باشد. تحقیقات نشان می دهد که این بیماری در خانوادهها وجود دارد و دارای یک پیوند ژنتیکی (ارثی) است.
اسکولیوز مادرزادی
اسكوليوز مادر زادي یک ناهنجاری نادر ستون فقرات است که احتمال دارد در بدو تولد تشخیص داده شود. اسکولیوز مادرزادی معمولا به دلیل ناهنجاریهای در ستون فقرات یا مهرهها، رویش نامتقارن مهرهها، یا نقصهای مادرزادی دیگر رخ ميدهد. درحقيقت، اين نوع از اسكوليوز زمانی اتفاق میافتد که مهرهها (استخوانهایی که ستون فقرات شما را تشکیل میدهند) در طول رشد جنینی آنطور که باید شکل نگیرد.
بیشتر بخوانید: قرص کمر درد
اسکولیوز ناشی از عوامل عصبی-عضلانی
در اسکولیوز ناشی از عوامل عصبی-عضلانی، عوامل مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، یا اختلالات عصبی میتوانند باعث ایجاد انحنا در ستون فقرات شوند. تحت تأثیر این عوامل، در اسکولیوز ناشی از عوامل عصبی-عضلانی، عضلات محیطی ستون فقرات ضعیف شده و انحنا به وجود میآید.
اسکولیوز دژنراتیو یا بزرگسالی
اسکولیوز دژنراتیو یا بزرگسالی معمولاً در بزرگسالان ایجاد میشود و ناشی از تغییرات دژنراتیو در ستون فقرات است. اسکولیوز دژنراتیو احتمال دارد ریشه در کودکی داشته باشد، اما به دلیلی خفیف بودن با گذر سن علائم آن تشدید یابند. عواملی مانند آسیب، التهاب، پوكي استخوان یا آبرسانی ناکافی به غضروفهای میان مهرهها میتوانند باعث فرسایش و تغییراتی در ساختار ستون فقرات شوند که منجر به انحنا میشود.
علائم انحراف ستون فقرات چیست؟
علائم اسکولیوز میتواند شامل موارد زیر باشد:
- عدم تقارن در ارتفاع شانهها یا باسن
- بیرونزدگی یک طرف قفسه سینه
- کج شدن بالاتنه به یک طرف
- درد پشت، خصوصاً در بزرگسالان
- محدودیت در حرکت
- خستگی سریع بعد از ایستادن یا نشستن طولانی
در صورتی که افراد اینگونه علائم را تجربه میکنند، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کرده و اقدام به ارزیابی و تشخیص دقیق انحراف ستون فقرات و شروع به درمان مناسب نمایند تا از پیشرفت بیشتر این عارضه جلوگیری شود.
بیشتر بخوانید: عفونت ستون فقرات
اسکولیوز چه قسمتی از ستون فقرات را تحت تاثیر قرار می دهد؟
اسکولیوز میتواند هر قسمتی از ستون فقرات را درگیر کند، ولی در توزیع و شدت آن با توجه به سن تفاوتهایی وجود دارد:
- نوجوانان: بیشترین موارد اسکولیوز در نوجوانان در ناحیه قفسه سینه (قفسه سینه) رخ میدهد. این ناحیه از ستون فقرات از T1 (مهره اول قفسه سینه) تا T12 (مهره دوازدهم قفسه سینه) را شامل میشود.
- بزرگسالان: در بزرگسالان، نگرانی اصلی از اسکولیوز معمولاً در ناحیه کمر یا پایین ستون فقرات واقع میشود. این ناحیه شامل مهرههای L1 (مهره اول کمر) تا L5 (مهره پنجم کمر) است که به عنوان ستون فقرات کمری شناخته میشود.
ستون فقرات کمری بیشتر مستعد تغییراتی است که با افزایش سن مرتبط هستند؛ از جمله انحطاط طبیعی استخوانها و غضروفها که ممکن است منجر به افزایش درد و علائم دیگر شود.
عوارض انحراف ستون فقرات چیست؟
اسکولیوز، به عنوان یک اختلال در شکل ستون فقرات، میتواند به مشکلات و عوارض مختلفی منجر شود. برخی از عوارض اسکولیوز عبارتند از:
- درد: افراد ممکن است به دلیل تغییر شکل استخوانها و عضلات، با دردهای مزمن در مناطق مختلف بدن، به ویژه در ناحیه پشت، روبرو شوند.
- بدشکلی فیزیکی: اسکولیوز میتواند به تغییر شکل ظاهری بدن، مخصوصاً ستون فقرات، منجر شود که این موضوع بر روی اعتمادبنفس و کیفیت زندگی افراد تأثیرگذار است.
- محدودیت حرکت: افراد با اسکولیوز ممکن است محدودیت در حرکت و انعطاف پذیری بدن تجربه کنند که میتواند بر فعالیتهای روزانه و کیفیت زندگی آنها تأثیر گذار باشد.
- تنش عضلانی: تغییرات در ساختار استخوانها و ستون فقرات میتواند منجر به تنش و کشش بیشتر در عضلات و درنتیجه درد و ناراحتی عضلانی شود.
- مشکلات تنفسی: در موارد پیشرفته، اسکولیوز احتمال دارد باعث وارد آمدن فشار بر روی ریهها و ناحیه قفسه سینه شود که این موضوع میتواند به دشواری در تنفس و کاهش کارایی ریهای منجر شود.
- آسیب عصبی: انحراف ستون فقرات احتمال دارد به فشار بر روی عصبها در ناحیه ستون فقرات منجر شود که این امر میتواند به درد شدید، کاهش حساسیت و حتی کاهش عملکرد عصبی منجر شود.
- آرتروز: تغییرات در ستون فقرات ممکن است به تخریب و تغییرات در مفاصل (آرتروز) منجر شود.
- مشکلات قلبی و عروقی: در موارد پیشرفته، فشار بر روی ناحیه قفسه سینه میتواند به علایم مرتبط با مشکلات قلبی و عروقی منجر شود.
- مشکلات رشد: اسکولیوز در بچهها و نوجوانان میتواند به مشکلات در رشد استخوانی و فیزیکی منجر شود و درنتیجه مشکل تأخیر در رشد و توسعه بدنی را ایجاد کند.
در عارضه انحراف ستون فقرات، برای جلوگیری از پیشرفت بیشتر و بهبود کیفیت زندگی، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب از اهمیت بسیاری برخوردار است.
علت ایجاد انحراف ستون فقرات چیست؟
علت ایجاد انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) ممکن است بسته به نوع آن متفاوت باشد و میتواند شامل مواردی نظیر:
- ناهنجاری مهرهها در طول رشد جنینی: برخی از موارد اسکولیوز ممکن است ناشی از ناهنجاریهایی در مهرهها به هنگام تشکیل و رشد جنینی باشد که باعث ایجاد انحنای غیرطبیعی در ستون فقرات میشود.
- تغییرات ژنتیکی: در برخی از افراد، اسکولیوز میتواند ناشی از تغییرات ژنتیکی باشد که به انحراف غیرطبیعی ستون فقرات منجر میشود.
- آسیب به ستون فقرات: آسیبهایی مانند صدمات ناشی از تصادفات، فعالیتهای ورزشی شدید، یا بیماریهای مرتبط با ستون فقرات میتوانند باعث ایجاد انحنا در ستون فقرات شوند.
- تومور در ستون فقرات: وجود تومورهای خوشخیم یا بدخیم در ستون فقرات میتواند باعث افزایش فشار و انحنای غیرطبیعی در این منطقه شود.
- وضعیتهایی که بر اعصاب یا عضلات تأثیر میگذارد: برخی از وضعیتهای پزشکی مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، یا اختلالات عصبی میتوانند به ایجاد انحنا در ستون فقرات منجر شوند.
اما مهمترین نکته این است که اغلب در موارد اسکولیوز، علت دقیق مشخص نمیشود و به آن به عنوان “اسکولیوز ایدیوپاتیک” اشاره میشود. اسکولیوز ایدیوپاتیک حدود 80-85% موارد را شامل میشود و به این معنی است که علت دقیق ایجاد انحراف ستون فقرات در این افراد مشخص نیست و احتمالاً مجموعهای از تأثیرات ژنتیکی و عوامل محیطی در بروز آن دخیل هستند.
چه گروهي از افراد ريسك بالايي براي ابتلا به اسكوليوز دارند؟
عوامل خطر تشديد كننده احتمال بروز اسکولیوز شامل عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی، همچنین بیماریها یا آسیبهای زمینهای که بر ستون فقرات، ماهیچهها و اعصاب اثرگذار باشند، هستند. در زیر به تفصیل به این عوامل پرداخته میشود:
- سابقه خانوادگی: یکی از عوامل خطر اصلی اسکولیوز، وجود سابقه خانوادگی است. اگر یکی از والدین یا فردی در خانواده اسکولیوز داشته باشد، احتمال بروز آن در افراد دیگری از خانواده نیز افزایش مییابد. این نشان میدهد که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز این بیماری دارند.
- بیماریها و آسیبهای زمینهای: برخی بیماریها و شرایط زمینهای میتوانند به عنوان عوامل خطر برای اسکولیوز محسوب شوند. به عنوان مثال، بیماریهایی که بر ستون فقرات، ماهیچهها و ساختارهای عصبی تأثیر میگذارند، میتوانند اسکولیوز را تحریک کنند یا شدت آن را افزایش دهند.
- تأثیر جنسیت: اسکولیوز به طور یکسان میتواند هر دو جنس را تحت تأثیر قرار دهد، اما مطالعات نشان میدهند که در برخی موارد، زنان، ممکن است شدت بیشتری از اسکولیوز داشته باشند و نیاز به درمان بیشتری داشته باشند. این اختلاف احتمالا به دلیل تفاوتهای آناتومیکی و هورمونی در بدن است.
تشخیص زودهنگام اسکولیوز و ارزیابی دقیق از عوامل خطر میتواند به پیشگیری از پیشرفت بیشتر بیماری و ارائه درمان مناسب کمک کند؛ و افزایش آگاهی در مورد این عوامل میتواند به افراد کمک کند تا برنامههای پیشگیری و درمانی مناسبتری برای مدیریت اسکولیوز را انتخاب کنند.
روش تشخیص انحراف ستون فقرات (تست انحراف ستون فقرات)
تشخیص اسکولیوز معمولاً با معاینه فیزیکی و انجام بصری تست انحراف ستون فقرات یا تست آدامز شروع میشود. پزشک از بیمار میخواهد پيراهن خود را دربياورد و پشت به پزشك، صاف بياستد. سپس به جلو خم شود تا تقارن ستون فقرات بطور كامل بررسی شود. در صورتيكه پزشك به وجود اسكوليوز شك كند، برای تأیید تشخیص، از آزمایشات تصویربرداری مانند اشعه ایکس، MRI یا CT اسکن استفاده میشود.
درمان انحراف ستون فقرات (آیا اسکولیز قابل درمان است)؟
درمان انحراف ستون فقرات برای همه موارد ضروری نیست و تصمیم درمانی باید با توجه به مواردی از جمله نوع اسکولیوز، درجه انحنا، سابقه خانوادگی، سن و تعداد سالهای رشد باقیمانده تا بلوغ اسکلتی اتخاذ شود. درحقيقت، هدف اصلی درمان اسکولیوز الزاما نه بر پایه صاف كردن ستون فقرات، بلكه بر پایه کاهش علائم، کنترل پیشرفت انحنا و بهبود عملکرد ستون فقرات متمركز است. درمان انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز شامل چندین رویکرد مختلف است که بسته به عوامل مختلف ميتواند شامل روشهای غیر جراحی و در موارد خاص، جراحی باشد.
درمان غیر جراحی (محافظه کارانه)
درمان غیر جراحی یا محافظه کارانه برای اسکولیوز معمولاً در مواردی که اسکولیوز خفیف یا متوسط است و به درمان جراحی نیاز ندارد، استفاده میشود. هدف اصلی از این نوع درمان، تسکین علائم، کنترل پیشرفت انحنا و بهبود عملکرد ستون فقرات است. به طور کلی، درمان محافظه کارانه شامل عوارض کمتری نسبت به جراحی است و میتواند گزینهی مناسبی برای بسیاری از افراد باشد. عوامل و مواردی که معمولاً در درمان محافظه کارانه اسکولیوز مورد استفاده قرار میگیرند شامل موارد زیر هستند:
- مراقبتهای مداوم و پیگیری: مراقبتهای بهداشتی منظم توسط ارائهدهندگان مراقبت بهداشتی یا پزشک برای نظارت و پیگیری بر درجه منحنی اسکولیوز انجام میشود. این شامل مراجعات منظم هر شش ماه یکبار یا به توصیه پزشک است.
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپی کمر یکی از اصلیترین اقدامات در درمان محافظه کارانه اسکولیوز است. این شامل تمرینات و حرکاتی است که به تقویت عضلات مرکزی بدن، افزایش انعطافپذیری و پشتیبانی از ستون فقرات کمک میکند.
- مصرف داروها: در برخی موارد، مصرف مسکنهای بدون نسخه یا داروهای ضد التهاب میتواند برای کاهش درد و تسکین علائم مفید باشد.
- استفاده از بریس طبی: در مواردی که نیاز به پشتیبانی اضافی برای ستون فقرات و کنترل انحناها است، استفاده از بریس طبی میتواند مفید باشد. این تجهیزات به منظور حمایت از ستون فقرات و کاهش فشارهای نامطلوب روی آنها طراحی شدهاند.
- مدیریت شرایط زمینهای: مدیریت هر گونه شرایط زمینهای مانند مشکلات عضلانی، عصبی یا دیگر بیماریهایی که احتمال دارد اثرگذار بر اسکولیوز باشند، نقش مهمی در بهبود وضعیت اسکولیوز دارد.
در نهایت، انتخاب روش مناسب برای درمان اسکولیوز باید با مشاوره و نظارت پزشکی صورت گیرد تا بهترین گزینههای درمانی برای شرایط خاص فرد موردنظر انتخاب شود.
بیشتر بخوانید: خرید کمربند طبی
درمان جراحی اسکولیوز
در صورتی که اسکولیوز به شدت پیشرفته باشد و به درمانهای محافظه کارانه پاسخ ندهد، ممکن است جراحی لازم باشد. ا تکنیکهای مختلفی وجود دارد که جراح شما ممکن است برای درمان اسکولیوز استفاده کند، از جمله:
- فیوژن یا همجوشی ستون فقرات: در این روش، جراح استخوانهای ستون فقرات را با هم جوش میدهد تا ستون فقرات تثبیت شود. سپس، آنها از بریسهای فلزی برای نگه داشتن ستون فقرات شما در جای خود استفاده میکنند.
- استفاده از میلههای منبسط شونده: جراح میلههایی را در طول ستون فقرات قرار میدهد که میتوانند در طول رشد کودک تنظیم شده و انبساط یابند، تا حمایت لازم از ستون فقرات انجام شود.
در هر صورت، تصمیم درمانی باید با همکاری بین پزشک، ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی و فرد بیمار گرفته شود تا بهترین گزینههای درمانی برای شرایط خاص وی در نظر گرفته شود.
آیا اسکولیوز به مرور زمان بدتر میشود؟
اسکولیوز میتواند به مرور زمان بدتر شود، اما این برای همه افراد با اسکولیوز صدق نمیکند. برای بسیاری از افراد، میزان انحنا و شدت علائم اسکولیوز با گذر زمان بدون هیچ تغییر مهمی ثابت میماند. اما برای برخی دیگر، اسکولیوز ممکن است با گذر زمانی تغییر کند و بدتر شود. عوامل مختلفی میتوانند بر پیشرفت اسکولیوز تأثیر بگذارند، از جمله:
- سن: در دوران رشد، بهخصوص در دوره نوجوانی، اسکولیوز ممکن است بیشتر پیشرفت کند. پس از بلوغ، نرخ پیشرفت آن معمولاً کمتر میشود.
- جنسیت: دختران به علت تغییرات بیشتری که در ستون فقراتشان در دوران نوجوانی رخ میدهد، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای پیشرفت اسکولیوز باشند.
- شدت انحراف اولیه: اگر انحراف اولیه بسیار شدید باشد، احتمال بروز پیشرفت بیشتر و بدتر شدن وضعیت بیشتر است.
- درمان: درمان موثر اسکولیوز میتواند پیشرفت آن را کنترل کند یا حتی بهبود آن را فراهم کند. اگر درمان اسکولیوز بهطور موثر انجام نشود یا بهطور مداوم پیگیری نشود، ممکن است پیشرفت بیشتری رخ دهد.
درست است که برای اکثر افراد، اسکولیوز با گذر سن پایدار میشود و تغییرات چندانی ندراد. اما در هر حال مهم است که فرد با مشکل انحراف در ستون فقرات، با پزشک مربوطه مشاوره کرده و نظارت منظم بر سیر بیماری داشته باشد تا مانع هرگونه پیشرفت غیرمطلوب شود.
بیشتر بخوانید: خرید زانوبند طبی
سوالات متداول در مورد انحنای ستون فقرات
1.مشکل انحراف ستون فقرات چقدر شایع است؟
اسکولیوز حدود 2 درصد از مردم را در سراسر جهان را مبتلا می کند. در ایالات متحده، این برابر با بیش از 6 میلیون نفر است.
2.آیا انحراف ستون فقرات ژنتیکی است؟
اگر فردی در خانواده بیولوژیکی شما این بیماری را داشته باشد، احتمال ابتلا به اسکولیوز بیشتر است. اما همه موارد اسکولیوز ژنتیکی نیستند.
3.انحراف ستون فقرات چه زمانی تشخیص داده میشود؟
تشخیص اسکولیوز معمولاً در دوران نوجوانی و جوانی، به ویژه بین سنین 10 تا 15 سالگی، انجام میشود. اما، در بزرگسالان هم میتوان اسکولیوز را تشخیص داد.
4.آیا میتوان از بروز اسکولیوز پیشگیری کرد؟
هیچ راه شناخته شدهای برای پیشگیری از اسکولیوز وجود ندارد. اگر به اسکولیوز خفیف مبتلا هستید، پزشک به احتمال قوی انجام تمرینات تقویت عضلات پشت و شکم را توضیه خواهد کرد. این تمرینات میتوانند از بدتر شدن مشکل انحنای ستون فقرات جلوگیری کنند.
منابع:
https://www.webmd.com/back-pain/causes-scoliosis
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15837-scoliosis
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/scoliosis/symptoms-causes/syc-20350716
