زانوی ضربدری (والگوس): تشخیص، علت، درمان

زانوی ضربدری یا زانوی والگوس (valgus) نوعی ناهنجاری اسکلتی استخوانی است که در آن استخوان مفصل زانو به هم نزدیک می‌شود و زانو از خط میانی بدن دور شود. علت زانوی ضربدری می تواند مادرزایی، رشدی و یا پس از سانحه باشد. زانوی ضربدری باعث درد و ناراحتی می شود و راه رفتن را برای فرد دشوار می کند. علت زانوی ضربدری علاوه بر وراثت ناشی از شکستگی استخوان تیبیا، آسیب به صفحات رشد در دوران کودکی، کمبود ویتامین D که با عنوان راشیتیسم ان را می شناسیم، چاقی و آرتروز است.

زانوی ضربدری علاوه بر آنکه منجر به ایجاد زانو درد و درد لگن در فرد می شود زمینه سایر بیماری های اسکلتی مثل آرتروز، آرتریت و سندروم زانوی دونده را در فرد افزایش می دهد. حدود 2 کودک از هر 3 کودک به درجاتی از زانوی ضربدری مبتلا هستند که با افزایش سن رفع می شود. در موارد شدید جراحی استئوتومی به منظور رفع آن انجام می شود. جراحی باید تا پیش از جهش رشد در کودک انجام شود.

زانوی ضربدری چیست؟

زانوی ضربدری زانوی والگوس یا ژنو والگوم یک ناهنجاری ساق پا است که زمانی ایجاد می شود که استخوان زانو زاویه دار شود و از خط وسط بدن دور شود. این عارضه باعث می شود فرد نتواند درحالیکه مچ پاها با هم در تماس هستند زمین را لمس کند. در این وضعیت فشار بیشتری بر مفصل زانو وارد می شود. به همین دلیل افرادیکه به زانوی ضربدری مبتلا می شوند با افزایش سن دچار مشکلات ثانویه نیز مثل آرتروز، آرتریت و سایر مشکلات اسکلتی می شوند.

علت زانوی ضربدری چیست؟

دلایل متعددی برای تغییر شکل زانوی ضربدری وجود دارد اما اصلی ترین عامل آن وراثت است. می توان گفت 75 درصد کودکان 3 تا 5 سال به این عارضه مبتلا هستند. این موضوع نگران کننده نیست زیرا در اغلب موارد با افزایش سن زانو به حالت طبیعی باز می گردد. با این حال شکستگی استخوان تیبیا، آسیب به صفحات رشد در دوران کودکی، کمبود ویتامین D که با عنوان راشیتیسم آن را می شناسیم، چاقی و آرتروز زانو همگی می تواند در بوجود آمدن عارضه زانوی ضربدری نقش داشته باشند.

بیشتر بخوانید: یکی از روش های درمان زانو درد استفاده از زانوبند طبی است. در این مطلب با انواع زانوبند طبی آشنا شوید.

• تصادفات و سانحه‌: ضربه‌های قوی به ناحیه زانو در اثر تصادف یا سانحه جدی ایجاد شود باعث تماس شدید زانو با یکدیگر یا با سطوح و اشیای جامد و سخت شده و می‌تواند جالت ضربدری را در زانوها ایجاد کند.
• ورزش: انجام غیر صحیح یا افراطی فعالیت‌های ورزشی مثل فوتبال، بسکتبال، بدنسازی و بسیاری از ورزش‌های دیگر نیز ممکن است به ایجاد حالت ضربدری در زانوها منجر شود. تغییر طرز حرکت زانو یا ورزش بیش از حد ممکن است عامل ایجاد این حالت باشد.
• فعالیت‌های سنگین روزمره: فعالیت‌های روزمره شدید و سنگین مانند بلند کردن و جابجایی اجسام یا تحمل وزن خود بر روی زانوها در افراد دارای اضافه وزن نیز از دیگر عواملی است که ممکن است زانو را در معرض خطر ضربدری شدن قرار دهد.
• فعالیت‌هایی مانند تردد مداوم از پله‌ها، دراز کشیدن و شستن در موقعیت نامناسب، پیاده روی بر روی سطح ناهموار و … نیز از دیگر عوامل ایجاد کننده حالت ضربدری در زانوها محسوب می‌شوند.
• وضعیتهای پزشکی: برخی از وضعیت‌های پزشکی می‌تواند ریسک ضربدری شدن زانوها را افزایش دهد. ضعیف بودن عضلات پیرامونی زانو، بیماری های مشترک مانند آرتروز، آرتریت، التهاب مچ و حملات آسمتیک از جمله شرایط پزشکی و عارضه‌هایی هستند که ممکن است در ایجاد حالت ضربدری زانوها دخیل باشند.
• عوارض جراحی: برخی از عمل‌های جراحی بر روی زانو اثر گذاشته و به مرور حالت ضربدری را در زانوها ایجاد می‌کند. جراحی جایگزینی زانو و جراحی رفع آسیب‌های درون زانو مانند شکستگی، جراحی ربط و جراحی روتولوکساسیون از انواع جراحی‌هایی هستند که ضریب خطر ضربدری شدن زانوها در افراد را افزایش می‌دهند.

بیشتر بخوانید: زانوبند زاپیامکس بهترین درمان برای تسکین درد و تورم زانو

علائم بیماری زانوی ضربدری چیست؟

علائم بیماری زانوی ضربدری شامل زانو درد ، تورم، احساس محدودیت حرکتی، لرزش و صداهایی شبیه به خرد شدن در زانو است. در نقاط درونی و خارجی زانو، قسمت های بطنی و بیرونی غضروف، آسیب به ساختارهای غضروفی ممکن است همراه با درد و التهاب رخ دهد. از مهم‌ترین نشانه‌های زانوی ضربدری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد شدید در زانو: احساس درد و تورم شدید در ناحیه زانو بعد از ضربدری شدن مفاصل زانو اصلی‌ترین و نخستین نشانه این عارضه محسوب می‌شود‌.
• درد در لگن و مچ پا: ضربدری شدن زانوها و خارج شدن مفاصل از حالت عادی به لگن و مچ پا نیز فشار وارد کرده و سبب ایجاد درد در این نواحی می‌شود.
• تورم و قرمزی: زانوها در اثر برخورد و اصطکاک مداوم با یکدیگر در طول حرکت و راه رفتن، به طور قابل توجهی تورم کرده و دارای رنگ قرمز و آبکی می‌شوند.
• محدودیت در حرکت: از دیگر علائم مهم این اختلال، محدود شدن حرکات افراد مبتلا است. صدمه دیدن زانو و بروز علائم ضربدری شدن مفصل آن می‌تواند منجر به محدودیت حرکت و افزایش درد و ناراحتی در هنگام انعطاف و پیچش زانو شود.
• ناراحتی و آسیب در هنگام راه رفتن: هنگام راه رفتن و تحمل وزن بدن، افراد دارای زانوی ضربدری احساس درد و ناراحتی قابل توجهی در ناحیه زانو تجربه خواهند کرد.
• ضعف عضلات: در بعضی موارد، ضربدری شدن زانوها می‌تواند منجر به ضعف و کاهش قدرت عضلات پیرامونی زانو (مانند ران) شود.
• ایجاد صدمه در استخوان زانو: در برخی موارد شدید، ضربه به زانو و اصطکاک زانو که سبب ضربدری شدن زانوها می‌شود، بت شکستن مفصل زانو همراه شده و باعث ایجاد مشکلات جدی برای تحمل وزن بدن و حرکت می‌شود.

عوارض زانوی ضربدری

افرادیکه به ناهنجاری زانوی ضربدری مبتلا هستند ممکن است دچار سفتی مفاصل، زانو درد، لنگی یا بی ثباتی زانو شوند. با گذشت زمان به دلیل وجود فشار اضافی روی مفصل زانو، رباط ها و ماهیچه ها درد در مچ پا و باسن ایجاد می شود. در افرادیکه مبتلا به عارضه زانوی ضربدری هستند طول پا نیز دچار عدم تقارن شده و این عارضه خود باعث لنگی و بی ثباتی می شود. عارضه زانوی ضربدری هر قدر زودتر درمان شود بهتر است و به درمان سریعتر پاسخ می دهد. این عارضه فرد را در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار می دهد.

بیشتر بخوانید: درمان بدون جراحی زانوی ضربدری

درمان زانوی ضربدری

درمان اولیه زانوی ضربدری شامل استفاده از داروهای ضدالتهاب برای مدیریت درد است. اگر علت زانوی ضربدری چیزی جز عامل ژنتیک باشد، فیزیوتراپی زانو نیز می تواند موثر باشد. بوسیله فیزیوتراپی زانو فرد تراز شده که این عامل منجر به تراز شدن زانو، افزایش تثبیت زانو و بهبود شرایط راه رفتن در فرد می شود. اگر بیماری به دلیل کمبود ویتامین دی و یا چاقی باشد پزشک ممکن است مکمل ویتامین دی برای فرد تجویز کند.

گزینه دیگر برای درمان زانوی ضربدری تعویض مفصل زانو است. این درمان معمولا در افراد بالای 50 سال انجام می شود.جراحی می تواند بدشکلی والگوس و همچنین آرتروز را که در طول زمان در مفصل زانو جمع شده است اصلاح کند. در بیماران جوان تر ممکن است جراحی استئوتومی انجام شود. این جراحی با بریدن استخوان ران یا استخوان ران برای تنظیم مجدد زانو و اصلاح موقعیت انجام می شود. بهبودی پس از جراحی می تواند طولانی باشد و از شش تا 12 ماه متغیر باشد. به دلیل تهاجمی بودن جراحی و همچنین درد و زمان بهبودی، پزشکان اغلب در صورت امکان ابتدا به دنبال گزینه های درمانی دیگر هستند.

درمان زانوی ضربدری در کودکان؛ بهترین سن برای جراحی زانوی ضربدری

حدود 75 درصد کودکان دارای زانوی ضربدری هستند. زانوی ضربدری معمولا در 3 سالگی مشهود می شود و تا سن 8 سالگی خود به خود رفع می شود، و نیاز به درمان ندارد. در موارد زانوی والگوس شدید ممکن است کودک به جراحی زانو نیاز داشته باشد. این مطلب در یک تحقیق علمی مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:

• کودک بالای 2 سال است و زانوی ضربدری شدید دارد.
• زانوی ضربدری کودک در حال بدتر شدن است.
• فقط یکی از پاهای کودک دارای زانوی ضربدری است.
• کودک در زانو، پا و لگن درد دارد.

بهترین زمان برای جراحی زانوی ضربدری در کودکان پیش از جهش رشد در نوجوانی است. این سن برای دختران در 11 سالگی و برای پسران در 13 سالگی است. با این حال پس از سپری شدن این دوره و حتی در بزرگسالان با جراحی استئوتومی می توان وضعیت زانوی ضربدری را اصلاح کرد.

تشخیص زانوی ضربدری

اختلال زانوی ضربدری را می توان با مشاهده وضعیت زانو نیز تشخیص داد؛ افرادیکه به زانوی ضربدری مبتلا هستند وقتی می ایستند و پاهایشان را به هم نزدیک می کنند، زانو به هم می چسبد درحالیکه مچ پا از هم فاصله دارد.

اما با این حال تشخیص قطعی اختلال ضربدری شدن زانو باید توسط پزشکان و متخصصین در این زمینه انجام شود. بر این اساس از روش‌های زیر جهت تشخیص این عارضه بهره می‌گیرند:

• معاینه فیزیکی: پزشک ممکن است زانو را بررسی کرده و علائم و نشانه‌های ضدبدری شدن زانو را تشخیص دهد. او می‌تواند بررسی کند که آیا زانو قابلیت حرکت کردن به صورت معمول را دارد یا خیر.
• تاریخچه بیماری: پزشک ممکن است از شما سوالاتی در مورد علائم، شدت و مدت زمان درد یا دیگر علائمی که تجربه می‌کنید، بپرسد. همچنین، تاریخچه بیماری می‌تواند در قالب پرسش سوالاتی در مورد تصادفات، ضربه‌ها، عفونت‌ها یا بیماری‌های دیگر بررسی شود.
• نمونه ‌برداری: در برخی موارد، ممکن است پزشک از مایع مفصلی زانو نمونه برداری کند تا التهاب، تغییر حالت و ضدبدری شدن زانو تشخیص داده شود.
• تصویربرداری: آزمایش‌هایی مانند ایکس-رنگ و سونوگرافی را می‌توان برای تصویر برداری از مفصل زانو و بررسی مسائل درونی و سطحی یا حالت ضدبدری شدن زانو مورد استفاده قرار داد.
• آزمایش‌ خون: آزمایش خون ممکن است شامل آزمایش‌هایی مانند آنتی بادی برای تشخیص التهاب ناشی از ضدبدری شدن زانو باشد.

نتیجه گیری

زانوی ضربدری یه عارضه شایع در کودکان زیر 8 سال است. این عارضه در موارد خفیف خود به خود رفع می شود و در موارد کمی نیاز به جراحی زانو وجود دارد. تشخیص زانوی ضربدری در هنگام ایستادن فرد انجام می شود. زانوی ضربدری اغلب یک عارضه وراثتی است اما فشار آوردن به زانو نیز می تواند منجر به ایجاد آن شود. زانوی ضربدری می تواند زمینه آرتروز و سندروم زانوی دونده را در فرد افزایش دهد.